جلد پانزدهم کتاب تفسیر المیزان
جلد دوازدهم کتاب تفسیر المیزان، شامل ترجمه و بیان کامل سورههای ابراهیم، حجر و نمل است.
در جلد دوازدهم تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، در ابتدای بیان سوره ابراهیم، با استفاده از آیات 1 تا 5 این سوره بیان میکند که این سوره با ذکر و بیان غرض از رسالت و فرستادن قرآن، افتتاح شده و در کل نیز پیرامون اوصاف قرآنی است که بر پیغبر نازل شده است. در بیان سوره حجر نیز ایشان میفرمایند که این سوره پيرامون استهزاء كفار به رسول خدا (ص) سخن مىگويد كه نسبت جنون به آن جناب داده و قرآن كريم را هذيان ديوانگان خوانده بودند. همچنین در بیان مفاد کلی سوره نحل نیز عنوان میکنند که این سوره برای خبر دادن به نزدیک شدن امر الهی یعنی غلبه دین حق بر کفار و همچنین اینکه دین حق از خدا است پس واجب است دین دیگری تشریع نشود، نازل شده است.
برخی از مهم ترین بحث های مطرح شده در جلد دوازدهم تفسیر المیزان به شرح زیر است:
• معنای جمله حضرت موسی که فرمود: اگر شما و تمامی اهل زمین کافر شوید خدا غنی و حمید است
• روایاتی در مورد شکر نعمت
• سخن شیطان با پیروان خود در قیامت
• بیان اینکه شیطان بر مردم تسلطی ندارد و صرفا دعوت به گناه میکند
• بیزاری جستن شیطان از پیروان خود در قیامت
• روایاتی در مورد سوال قبر
• گفتاری در چند فصل پیرامون مصونیّت قرآن از تحریف
• نظام خلقت بدون حیات و موت
• معنای اینکه جهنم هفت در دارد
• روایاتی در مورد نفخ روح در کالبد حضرت آدم
• اعتقاد به معاد لازمه توحید کامل است
• روایتی در مورد سلطنت و قدرت نامحدود خدا
• بیان اینکه قیامت از غیب های آسمان ها و زمین است
• در عذاب ظالمان در آخرت تخفیف و تأخیری نیست
• معنای اینکه قرآن بیان همه چیز است
• معنای مهر زدن خدا بر دل ها و گوش ها دیدگان کفّار
• بیان مراد از اینکه حضرت ابراهیم یک امّت بود
• معنای «حکمت»، «موعظه» و «مجادله»
جلد سیزدهم کتاب تفسیر المیزان، شامل ترجمه و بیان کامل سورههای اسراء و کهف است.
در جلد سیزدهم تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، در ابتدای بیان سوره اسراء بیان میکند که اين سوره پيرامون مساله توحيد و تنزيه خداى تعالى از هر شريكى است. پس از بیان آیات این سوره، ایشان وارد تفسیر و بیان سوره کهف میشود. سوره ای که با انذار و تبشير، انسان را به اعتقاد به حق و عمل صالح دعوت مىكند. همچنین در این سوره مساله نفى فرزند داشتن خدا مورد عنايت و توجه زيادى واقع شده است. علاوه بر این، دور از منطق نیست که بگوییم غرض از نزول اين سوره بيان سه داستان عجيب است كه در قرآن كريم جز در اين سوره ذكر نشده، يكى قصه اصحاب كهف و ديگرى داستان حضرت موسى و حضرت خضر، و سوم حكايت ذى القرنين، و آن گاه از اين سه داستان در غرض سوره كه اثبات نفى شريك و تشويق بر تقوى و ترس از خدا است استفاده كند.
برخی از مهم ترین بحث های مطرح شده در این جلد به شرح زیر است:
• دو بار هلاک شدن و سرکوب بنی اسرائیل در اثر دو بار فساد بر روی زمین
• نیکی به والدین، از جمله مهمترین واجبات پس از توحید
• نهی از افراط و تفریط، تکبر، فرزند کشی در اثر فقر و نهی شدید از زنا کاری
• روایاتی در مورد تسبیح موجودات و سفارش به مدارا با حیوانات
• روایاتی از شرکت شیطان در اموال و اولاد مردم
• برتری انسان از ملائکه
• ترتیب سورههای قرآن کریم
• مضامین داستان اصحاب کهف
• از یاد بردن قیامت سبب فساد اعمال
• داستان ملاقا ت و گفتگوی حضرت موسی با حضرت خضر
• ادب و تواضع فراوان حضرت موسی در برابر حضرت خضر
• ساختن سد بوسیله ذوالقرنین
• بحث قرآنی و تاریخی پیرامون داستان ذوالقرنین در چند فصل
جلد چهاردهم کتاب تفسیر المیزان، شامل ترجمه و بیان کامل سورههای مریم، طه، انبیاء و حج است.
در جلد چهاردهم تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ابتدا با بیان آیات آغازین سوره مریم، هدف این سوره را بشارت و انذار مردم به بيان داستان زكريا، يحيى و مريم (عليهم السلام) و تقسيم مردم به سه دسته عنوان میکند. در ادامه نیز، پس از بیان آیات این سوره، وارد بیان سوره طه میشود. سورهای که با بیان داستانهایی، به هلاكت طاغيان و تكذيب كنندگان آيات خدا منتهى مىشود، و آينده انسان از احوال قيامت و مواقف آن و حال نكبت بار مجرمين، و خسران ظالمين را یادآوری میکند. سوره انبیاء نیز، گفتگو پيرامون مساله نبوت است كه مساله توحيد و معاد را زير بناى آن قرار داده و در آن بیش از بشارت، تهدید و وعید آمده است. سوره حج، مشركين را مخاطب قرار داده، اصول دين و انذار و تخويف را به ايشان خاطر نشان مىسازد. اين سوره سياقى دارد كه از آن بر مىآيد مشركين هنوز شوكت و نيرويى داشتهاند و از آن سمت نیز، مؤمنین جمعیتی بودهاند که اجتماعشان به تازگی تشکیل شده و روی پای خود ایستاده و مختصر عده و شوکتی بدست آوردهاند.
برخی از مهم ترین بحث های مطرح شده در جلد چهاردهم تفسیر المیزان به شرح زیر است:
• داستان زکریا و داستان یحیی در قرآن و انجیل
• داستان ادریس پیامبر و سرگذشت او
• اسماء حسنی و اختصاص آن به پروردگار
• توضیحاتی در مورد تکلّم خدا با حضرت موسی
• مقصود از اینکه در مورد قیامت فرمود:« نزدیکست پنهانش بدارم»
• تفضّلات خدا به حضرت موسی در نجات یافتن از مصر و ازدواج با دختر شعیب
• روایتی در نفی رؤیت خدای تعالی
• بیان حال و وصف ملائکه
• یادآوری معاد و تهدید مشرکین به عذاب جاودان
• منافع دنیوی و اخروی حج
• حکمت قربانی کردن برای خدا
• فرق بین «نبوت» و «رسالت»
• چند روایت درباره اذن قتال و تشریع جهاد
جلد پانزدهم کتاب تفسیر المیزان، شامل ترجمه و بیان کامل سورههای مؤمنون، نور، فرقان، شعراء و نمل است.
در این جلد، علامه طباطبایی، در ابتدای بیان هر سوره، غرض و هدف از نزول آن سوره را عنوان میکند. بدین ترتیب، با بیان سوره مومنون، اینطور برداشت میشود که در این سوره، انسان به ايمان به خدا و روز قيامت دعوت شده و فرقهايى كه ميان مؤمنين و كفار هست شمرده شده است. صفات پسنديده كه در مؤمنان و رذائل اخلاقى كه در كفار هست ذكر شده و به دنبالش مژدهها و بيمها داده كه بيمهاى آن متضمن ذكر عذاب آخرت و بلاهاى دنيايى است. هدف سوره نور نیز، بيان پارهاى از احكام، و سپس پارهاى از معارف الهى مناسب با آن احكام است، معارفى كه مايه تذكر مؤمنين مىشود.
سوره فرقان نیز این حقیقت را عنوان میکند که دعوت رسول خدا (ص) دعوتى است حق، و ناشى از رسالتى از جانب خداى تعالى، و كتابى نازل شده از ناحيه او، و نيز در اين سوره چند نوبت پشت سر هم ايرادهايى كه كفار بر نبوت آن جناب از ناحيه خدا، و بر نازل بودن كتابش از جانب خدا كردهاند، دفع شده است.
سوره شعراء نیز، تسلیت خاطری است به رسول خدا از اینکه قومش او را و قرآن نازل بر او را تكذيب كرده بودند و او آزرده شده بود. همچنین برای تهدید مشركين به دچار شدن به سرنوشت اقوام گذشته داستانهایی از موسى و ابراهيم و نوح و هود و صالح و لوط و شعيب (ع) نقل كرده است. و درنهایت سوره نمل که مردم را بشارت و انذار دهد و به همين منظور، مختصرى از داستانهاى موسى، داود، سليمان، صالح و لوط (ع) را به عنوان شاهد ذكر نموده و در دنبال آن پارهاى از اصول معارف مانند وحدانيت خداى تعالى در ربوبيت و معاد را ذكر میکند.