انواع علوم غریبه از نظر قرآن با تفسیر علامه طباطبایی و شیخ بهایی
در تفسیر آیات 103 تا 104 سوره بقره، در جلد 1 کتاب تفسیر المیزان اثر علامه سید محمد حسین طباطبایی بحثی علمی در مورد انواع علوم غریبه مطرح شده است که در آن علاوه بر معرفی معروفترین این علوم، منابعی نیز برای مطالعه در مورد آنها معرفی میشود. علومی که تنها یکی از آنها علم کیمیا است که همواره عموم مردم به دنبال آن بودهاند. در این جلد آمده است که:
علومى كه از عجائب و غرائب آثار بحث مىكند، بسيار است، بطورى كه نميتوان در تقسيم آنها ضابطهاى كلى دست داد، لذا در اين بحث معروفترين آنها را كه در ميان متخصصين آنها شهرت دارد نام مىبريم.
يكى از آنها علم سيميا است، كه موضوع بحثش هماهنگ ساختن و خلط كردن قواى ارادى با قواى مخصوص مادى است براى دست يابى و تحصيل قدرت در تصرفات عجيب و غريب در امور طبيعى كه يكى از اقسام آن تصرف در خيال مردم است، كه آن را سحر ديدگان مينامند، و اين فن از تمامى فنون سحر مسلمتر و صادقتر است.
دوم علم ليميا است، كه از كيفيت تاثيرهاى ارادى، در صورت اتصالش با ارواح قوى و عالى بحث مىكند، كه مثلا اگر اراده من متصل و مربوط شد با ارواحى كه موكل ستارگان است، چه حوادثى مىتوانم پديد آورم؟ و يا اگر اراده من متصل شد بارواحى كه موكل بر حوادثند، و بتوانم آن ارواح را مسخر خود كنم و يا اگر ارادهام متصل شد با اجنه، و توانستم آنان را مسخر خود كنم، و از آنها كمك بگيرم چه كارهايى ميتوانم انجام دهم؟ كه اين علم را علم تسخيرات نيز مىگويند.
سوم علم هيميا، كه در تركيب قواى عالم بالا، با عناصر عالم پائين، بحث مىكند، تا از اين راه به تاثيرهاى عجيبى دست يابد، و آن را علم طلسمات نيز ميگويند، چون كواكب و اوضاع آسمانى با حوادث مادى زمين ارتباط دارند، همانطورى كه عناصر و مركبات و كيفيات طبيعى آنها اينطورند، پس اگر اشكال و يا بگو آن نقشه آسمانى كه مناسب با حادثهاى از حوادث است، با صورت و شكل مادى آن حادثه تركيب شود، آن حادثه پديد مىآيد، مثلا اگر بتوانيم در اين علم بان شكل آسمانى كه مناسب با مردن فلان شخص، يا زنده ماندنش و يا باقى ماندن فلان چيز مناسب است، با شكل و صورت خود اين نامبردهها تركيب شود، منظور ما حاصل ميشود يعنى اولى ميميرد، و دومى زنده ميماند، و سومى بقاء مىيابد، و اين معناى طلسم است.
علم ريميا است و آن علمى است كه از استخدام قواى مادى بحث مىكند تا بآثار عجيب آنها دست يابد، بطورى كه در حس بيننده آثارى خارق العاده در آيد و اين را شعبده هم ميگويند.
و اين چهار فن با فن پنجمى كه نظير آنها است، و از كيفيت تبديل صورت يك عنصر، بصورت عنصرى ديگر بحث مى كند يعنى علم كيمياء همه را علوم خفيه پنجگانه مى نامند كه مرحوم شيخ بهايى در باره آنها فرموده: بهترين كتابى كه در اين فنون نوشته شده، كتابى است كه من آن را در هرات ديدم، و نامش (كله سر: همه اش سر) بود، كه حروف آن از حروف اول اين چند اسم تركيب شده، يعنى كاف كيمياء و لام ليميا، و هاء هيميا، و سين سيميا و راء ريميا، اين بود گفتار مرحوم بهايى. و نيز از جمله كتابهاى معتبر در اين فنون خفيه كتاب (خلاصه كتب بليناس و رساله هاى خسروشاهى، و ذخيره اسكندريه و سر مكتوم تاليف رازى و تسخيرات سكاكى) و اعمال الكواكب السبعة حكيم طمطم هندى است.
باز از جمله علومى كه ملحق بعلوم پنجگانه بالا است، علم اعداد و اوفاق است كه از ارتباطهايى كه ميانه اعداد و حروف و ميانه مقاصد آدمى است، بحث مىكند عدد و يا حروفى كه مناسب با مطلوبش ميباشد در جدولهايى بشكل مثلث و يا مربع، و يا غير آن ترتيب خاصى قرار ميدهد و در آخر آن نتيجهاى كه ميخواهد بدست مىآورد.
و نيز يكى ديگر علم خافيه است، كه حروف آنچه را ميخواهد، و يا آنچه از اسماء كه مناسب با خواستهاش ميباشد مىشكند، و از شكسته آن حروف اسماء آن فرشتگان و آن شيطانهايى كه موكل بر مطلوب اويند، در مىآورد، و نيز دعايى كه از آن حروف درست ميشود، و خواندن آن دعا براى رسيدن بمطلوبش مؤثر است، استخراج مىكند، كه يكى از كتابهاى معروف اين علم كه در نزد اهلش كتابى است معتبر كتب شيخ ابى العباس تونى و سيد حسين اخلاطى و غير آن دو است.
باز از علومى كه ملحق بان پنج علم است علم تنويم مغناطيسى و علم احضار روح است كه در عصر حاضر نيز متداول است و همانطور كه قبلا هم گفتيم از تاثير اراده و تصرف در خيال طرف بحث مىكند، و در آن باره كتابها و رسالههاى بسيارى نوشته شده و چون شهرتى بسزا دارد حاجت نيست به اينكه، بيش از اين در اينجا راجع بان بحث كنيم، تنها منظور ما از اين حرفها كه زياد هم بطول انجاميد اين بود كه از ميان علوم نامبرده آنچه با سحر و يا كهانت منطبق مىشود روشن كنيم.